In de literatuur wordt empathie als een basiskwalificatie (sympathie) in de therapeut-patiënt-relatie gezien. Wat betekend echter empathie? Onderstaand volgt een onderzoek in de wetenschappelijk literatuur.

Empathie komt uit het Griekse woord empatheia en betekend meebeleefde hartstocht. Edward Bradfort Titchener introduceerde dit begrip in 1909 in de Angelsaksische literatuur. Sindsdien zijn er verschillende theoretische concepten ontstaan, die het begrip empathie onderzocht hebben. De ideeën van filosofen, sociologen, sociaal- en ontwikkelingspsychologen, geneeskundigen en als jongste de neurowetenschappers lopen ver uiteen.

 

Meer betekenis

De waarde om empathische vaardigheden als kwaliteitskenmerk in de communicatie tussen therapeut en patiënt te zien wint meer en meer aan betekenis. Dit toont een Canadese studie, waaruit significante en positieve uitkomsten kwamen ten aanzien van psychosociale thema’s in de geneeskunde (Parlow, Rothman, 1974). Binnen de therapeut-patient-relatie werd bevestigd dat een groter effect van de therapie uit ging door een intermenselijke betrekking tussen therapeut en patiënt (Hojat 2007). Allen N. Schore (2006) gaat er van uit dat 50% van de effectiviteit van de therapie op empathie is gebaseerd, om het even welke methode de therapeut gebruikt.

 “Empathy is the cornerstone in the humanist perspective. This approach is often

considered as poorly grounded on scientific and objective evidence. It is however

acknowledged that empathic therapists are more effective than less empathic

therapists.”

 

Het inzicht dat empathische vaardigheden het behandelingsresultaat positief beïnvloeden, brengt de behandelaar als mens meer naar de voorgrond. Behandelingsresultaten en de tevredenheid met de therapie worden door de persoonlijke binding tussen therapeuten en patiënten beïnvloedt, zoals Parlow en Rothman aantonen,

 

Zit het in de hersenen?

Is empathie een biologisch gegeven? Is er een lokalisatie in de hersenen die een rol speelt bij deze communicatie? Hebben we ons lichaam nodig, zodat we onze eigen emoties en de emoties van de mens tegenover ons kunnen ervaren? De nieuwste hersenwetenschappen onderzoeken deze vragen.

„De menselijke verbindingen vormen de neuronalen verbindingen, waaruit de geest ontspruit” (Seigal 1999).

Hersenstructuren zijn mede verantwoordelijk voor ons emotionele gedrag. Tegelijkertijd is de rijping van hersenstructuren afhankelijk van de vroegste binding tussen mensen, zoals de moeder-kind-binding.

Met de aanname van spiegelneuronen stellen neurowetenschappers een verklaringsmodel op, dat tot het begrip empathie kan bijdragen. Met het model van spiegelneuronen kan men verklaren, hoe we de gevoelens van anderen kunnen invoelen en daarmee een beeld over de emotionele toestand van de ander krijgen.

In de moeder-kind relatie wordt de rechter hemisfeer in het bijzonder aangesproken, die zich in de tijd voor de linker spraakhemisfeer ontwikkeld. Daar treden we non-verbaal met gebaren, mimiek en tast in contact met de anderen. De vaardigheid zich in de toestand van een ander in te voelen is door de eerste binding in de rechter hemisfeer verworven. Deze ervaring blijft een leven lang behouden en beïnvloedt iedere andere binding en is de voorloper voor de vaardigheid in empathie op volwassen leeftijd.

 

Spiegelneuronen

De basis van spiegelneuronen wordt aangelegd in de frontale cortex (Damasio 2006, Gallese 2003, Rizzolatti 2001, Bauer 2005). Er zijn neuronale mechanismen, die ons de ervaring vertellen, als of we een gevoelstoestand hebben. Waarschijnlijk ontstaan ‘alsof’ mechanismen gedurende onze ontwikkeling en onze aanpassing aan de omgeving. Een bepaald voorstellingbeeld gaat gepaard met het gevoel van een toestand van het lichaam en wordt als proces op het lichaamstoneel beleefd. Daarna kunnen we bepaalde voorstellingen, indrukken en emoties bespeuren, zonder deze zelf ervaren te hebben. Sociaal verbindende voorstellingen zijn niet alleen onder elkaar uitgewisseld, maar zijn ook in de hersenen geactiveerd en voelbaar.

Door deze spiegelneuronen heeft het lichaam een soort toneel, waarop de niet feitelijke lichaamstoestanden gevoeld kunnen worden.

Om de gevoelens van een ander de bevatten, moet men non-verbale tekens kunnen begrijpen, zoals de klank van de stem, een gebaar, de gezichtsuitdrukking en dergelijke. De taal van de emoties is non-verbaal. De emotionele waarheid van een boodschap zit ‘m in hoe het gezegd wordt, niet in wat men zegt.

 

Onbewust weten

Therapeuten gebruiken de achtergrondemotie, waarmee de patiënt inlichtingen geeft, zonder dat er een woord met elkaar gesproken is. We komen onbewust tot inzicht over de patiënten door hoe hij zich beweegt, met welke lichaamshouding hij ons ontmoet. We lezen lichaamstaal en mimiek vóór we ons bewust zijn welke indruk we van de persoon hebben.

Gebieden die als emotie veroorzakende hersengebieden geïdentificeerd zijn, zijn de amygdala in de diepe temporaalkwabben, een deel van de frontaalkwab (ventromediale prefrontale cortex) en een regio in het motorische gebied en de gyrus cinguli. (Damasio 2006).

Zo is vastgesteld dat de moeder-kind-binding in eerste drie maanden op de rechter amygdala inwerkt, de volgende zes maanden op de gyrus ginguli en het laaste kwartaalk van het eerste jaar op de orbito-frontale regio (Schore 2005).

 

De sociale emoties, waaronder ook de empathie behoort, zijn aangeboren,. Ze hebben echter een minimale ondersteuning nodig, zoals de ervaring met de moeder en de integratie in het leven. Wordt de emotie empathie niet door het gedrag van de moeder geprikkeld, kan deze emotie later niet toegankelijk zijn (Winnicott 1973).

 

Moeder-Kind-Relatie

In een onderzoek van Hojat, Glaser en Veloski 1996 werden bij artsen, die aan een postgraduele cursus deelnamen, een significante samenhang tussen hun vroege relatie met hun moeder en hun klinische competentie in relatie tot inter-persoonlijke vaardigheden onderzocht. Dit onderzoek toont aan dat de vroege moeder-kind-relatie de baanbreker voor empathie in volwassen leeftijd is.

Zo als de moeder en het kind communiceren en daarbij de rechter hemisfeer activeren, zo spreken we ook het onbewuste, rechter hersendeel aan in de communicatie tussen therapeuten en patiënten.

In de rechter hemisfeer bouwen we zogezegd een non-verbaal affectief gevoel op, die we ook in de therapeut-patiënt-relatie kunnen oproepen en die zowel de therapeut als de patiënt begrijpen.

„The therapist`s right hemisphere thus allows him/her to know the patient „from the inside out.“ (Bromberg 1991).

De rechter hersenhelft is tevens vooral verantwoordelijk voor de analyse van de informatie, ook de informatie bij een onderzoek van de patiënt.

 

Niet meetbaar, wel belangrijk

Empathie is een vaardigheid die een grote rol speelt bij het onderzoek en de behandeling van patiënten. In de huidige geneeskunde zien we een ontwikkeling in de richting van ‘bewijsbare’ feiten, zoals laboratoriumonderzoek, CT-scan, body-scan, etc. Ook de complementaire zorg neigt naar een grotere mate van technische ondersteuning. Het gevaar bestaat dat de techniek c.q. bewijsbaarheid de overhand gaat nemen, we leven immers in het digitale tijdperk.

Empathie is binnen de therapeut-patiënt-relatie (gelukkig) niet meetbaar, maar is wel verantwoordelijk voor 50% van de effectiviteit van de behandeling. Een van de redenen waarom patiënten hun heil zoeken bij de complementaire zorg is juist de empathie. Vandaar een pleidooi om juist de empathie binnen de complementaire zorg naar voren te schuiven, juist om complementair te zijn.

 

Lees ook de Column van het IMC over meten is weten?

 

“Empathy is the cornerstone in the humanist perspective. This approach is often considered as poorly grounded on scientific and objective evidence. It is however acknowledged that empathic therapists are more effective than less empathic therapists.”

(Decety 2002)