Jager-Verzamelaar.

De vroegere holbewoners aten gezond. Volgens vele wetenschappers richt modern voedsel net zoveel schade aan in ons gestel als wanneer een benzineauto wordt volgetankt met diesel. Een rijk palet aan vleesproducten, gevogelte met dagelijks verse bladgroente, en dus geen koolhydraten, maakte dat de oermens geen last had van hart- en vaatziekten, botontkalking, overgewicht, allergieën of hoge bloeddruk. Dat was de tijd van de jagers en verzamelaars, we vertalen dit naar moderne Ayurveda.

Het Neanderthaler-genoom is voor 99,7 procent identiek aan dat van moderne mensen. Die grote gelijkenis maakt het erg moeilijk om onderlinge verwantschappen te ontrafelen. De onderzoekers vergeleken het Neanderthaler-genoom met dat van vijf moderne mensen uit verschillende delen van de wereld.

Het Neanderthaler-genoom bleek iets meer gelijkenis te vertonen met dat van niet-Afrikanen dan met dat van Afrikanen. De meest voor de hand liggende verklaring daarvoor is dat de moderne mensen en Neanderthalers zich vermengd hebben voordat ze zich verder over de wereld verspreid hebben.

Onze neef: de Neanderthaler

Cultuur & natuur

Dus in de begintijd van de mensheid waren er minder ziekten, voor zover we kunnen nagaan. Het ging eigenlijk mis toen de mens zich van de natuur losmaakte en aan cultuur ging doen. De mens liet zijn bestaan als jager achter zich en vestigde zich op een vaste plaats en ging letterlijk aan cultuur doen. Het woord cultuur heeft zijn wortels in de agrarische sector. De oude Romeinen spraken van agri culture, vitis culture: verzorging van de akker, van de wijnranken. En met de wijnrank en het overdadige eten deden de welvaartsziekten hun intrede. Van jagers werden we langbouwers.

 

De cultuur van stress

Ook verschijnselen als stress, zenuwziekten en burnout gingen zich voordoen toen de mens in steden ging wonen. Lang geleden, toen de mens nog onverwacht oog in oog kon komen te staan met fysieke wolven en beren op de weg, kon hij alleen overleven door ogenblikkelijk bijnier- en andere hormonen in zijn organisme te mobiliseren tot een fight of desgewenst een flight. Dat was toen functioneel. Nu niet meer.

Probeert je baas je in een hoek te drijven dan is het maatschappelijk niet geoorloofd je knuppel te pakken en na een paar slagen het ongemeen te beslechten. De hormonen die van oudsher acuut gemobiliseerd werden zodra fysieke arbeid geboden was, storten zich nu evengoed in de bloedbaan… en onze systemen worden opgejaagd tot het niet meer kan.

De moraal van deze uitleg van stress is dat de mens stressgevoelig is geworden als gevolg van de ontwikkeling van de beschaving en de daarbij behorende geestelijke functies. We hebben geen uitwegen meer om de stress te verwerken. Cultuur werkt niet alleen volgens deze uitleg ziekmakend. Verfijnde of beter gezegd geraffineerde voedingsmiddelen prikkelen de darm te weinig en doen daardoor allerlei darm- en andere ziekten ontstaan. Denk daarbij maar aan het prikkelbare darmsyndroom dat nog steeds het beste te beïnvloeden is door ruwe vezels van groenten.

De mens is een gespleten wezen. De mens is deel van de natuur (nature) en van de cultuur (nurture). Welke kenmerken krijgen mensen via de genen mee van hun ouders (nature) en welke kenmerken worden door de opvoeding en andere sociale invloeden aangelegd en ontwikkeld (nurture)? Het eten dient daarentegen ook aangepast te zijn aan onze huidige natuur en cultuur. Dat is een studie op zich.

 

Ayurveda

Wanneer we terug gaan naar de oude tijden met betrekking tot voedsel, kom je al snel bij de Ayurveda terecht. Ayurveda is niet alleen een wetenschap, maar ook en religie en filosofie. De filosofie handelt over het Zijn, Zuiver bestaan, de Bron van het leven.

Het woord ‘Ayur’ betekent leven en ‘Veda’ wil zeggen kennis. In het Westen kennen we het woord biologie, afgeleid uit het Grieks; het woord ‘bios’ betekend leven en ‘logos’ wil zeggen leer of kennis. In de westerse traditie is echter meer de nadruk op het verstand gelegd.

In de soefi-mystiek gaat men er van uit dat er één heilig boek is: het heilige boek van de natuur. Planten in de Ayurveda zijn zowel voedingsmiddelen als medicijnen. Het onderscheidt dat wij in de westerse geneeskunde maken tussen voedingsmiddelen en geneesmiddelen in onbekend in de Ayurveda.

 

Preventie en de WHO

De Ayurveda beperkt zich niet tot het genezen van ziekten, maar richt zich meer op de preventie. Op het behoud van de fysieke, mentale en sociale gezondheid van ieder individu. Eigenlijk overeenkomstig met de definitie van de World Health Organisation (WHO): “gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere gebreken (1946)”.

Veel regels zijn reeds als gewoonten in India bekend. Bepaalde combinaties van voedsel zijn verboden. Elk seizoen heeft zijn eigen voedsel. Mensen met koorts mogen niet eten. De logica ontgaat ons in het Westen nog wel eens. We zullen deze leefregels ook moeten ‘vertalen’ naar ons Westerse cultuurpatroon, naar ons Westerse eetpatroon en zelfs naar ons Westerse denkpatroon. Klakkeloos dingen overnemen uit een andere cultuur getuigd meer van onbegrip, dan van inzicht.

 

Verder dan het symptoom

Ayurveda ziet de problemen niet alleen op het niveau van het symptoom, maar de diagnose gaat dieper. Natuurlijk kent ook de vaydya (Ayurveda geneeskundige) het bestaan van virussen, bacteriën en parasieten, maar hij houdt ook rekening met leefwijze, voeding, psychische gesteldheid en de constitutie van de patiënt.

Die constitutie vormt de basis van begrip en preventie. We zien in de praktijk wel eens mensen die allerlei symptomen hebben en bijvoorbeeld voortdurend verkouden zijn. Als men ze vraagt naar hun eetgewoonten, ziet deze er zeer gezond uit: veel rauwkost, veel fruit en volkorenproducten. Op zich niet ongezond, maar wel voor bepaalde typen mensen. Net als macrobiotische voeding niet ongezond hoeft te zijn, echter alleen goed voor bepaalde typen.

 

Macrokosmos & microkosmos

De voornaamste grondslag van het Ayurvedische denken vormt het inzicht, dat de macrokosmos van het universum en de menselijke microkosmos rechtstreeks met elkaar samenhangen en elkaar weerspiegelen, waarbij het één telkens in het ander aanwezig is.

Dit rechtstreekse verband tussen mens en omgeving ervaren wij door onze zintuigen; zij zijn ons communicatieve instrument. Maar gebruiken we onze zintuigen nog wel als vroeger? Laten we niet vele functies overnemen door technologische apparatuur? Kunnen wij onze omgeving nog echt horen, ruiken en proeven? Verliezen wij niet onze zintuiglijkheid?

Het innerlijke evenwicht, het psychisch welzijn en de gezondheid van de mens zijn afhankelijk van drie krachten. Ook deze drie krachten of principes, de tri-doshas, weerspiegelen de kosmische krachten in de microkosmos mens. In de klassieke Ayurveda worden de tri-doshas beschreven aan de hand van de elementaire natuurverschijnselen. De mens staat op de aarde; om hem heen zijn de zon, de maan en de wind.

 

3 typen mensen

• De zon geeft warmte en verschaft de energie, die voor alle fysico- en biochemische processen nodig is. De menselijke equivalent daarvan is de kracht pitta. Pitta is de kracht die alle reacties waarbij warmte ontstaat, van de spijsvertering tot de stofwisseling van de cellen, beheerst. Vertalen wij dit naar de moderne wereld aan de hand van wetenschap, dan vormt deze kracht het metabolisme, de transformatieve kracht. In de embryonale ontwikkeling ontstaat de mesomorf, het atletische type.

 

• De maan werkt in op de bioritmen van de levende wezens en veroorzaakt de getijdebeweging van de oceanen. Maan en water trekken elkaar aan. Water werkt verkoelend en geeft de cellen structuur en samenhang. De Menselijke equivalent is de kracht kapha. Kapha geeft de cellen en daarmee het hele lichaam structuur en samenhang en behoudt het vloeistofevenwicht. Deze kracht kennen wij als het anabolisme, de formatieve kracht. Het embryo formeert onder invloed van deze kracht de entomorf, het pycnische type.

 

• De wind brengt niet alleen in beweging, maar is de beweging zelf. De wind droogt wat nat is en blaast het vuur aan. De bewegende kracht in de mens is vata. Vata is de levensimpuls; het principe openbaart zich in het zenuwstelsel met al zijn prikkels. Fysiologisch gezien is deze kracht het katabolisme, de deformatieve kracht. In de negen maanden ontwikkeling ontstaat de ectomorf, het asthenische type.

 

Overlopende emmer

In de praktijk biedt de Ayurveda een enorme steun. Vooral in het inzicht waarom ziekten ontstaan. Ik stel het meestal voor als een emmer die overloopt. Je wordt geboren met je eigen ‘emmer’, in de prille jeugd wordt deze verder gevormd, de mens is immers nog lang niet af als hij geboren wordt. De eerste 7 jaren zijn bepalend voor het functioneren van deze ‘emmer’. Gedurende ons leven komt er steeds meer in de emmer: ongelukken, traumata, operaties, psychische gebeurtenissen, voeding, gewoonten, cultuur.

Tot het moment dat de emmer overloopt. Datgene wat overloopt is het zaad van de ziekte, dat ontkiemt op die plaats die er ‘rijp voor is’. Meestal vertaalt het lichaam deze ontkieming in spieren, gewrichten, wervelkolom, hoofd, etc. Met andere woorden: we voelen niet de plaats waar het zaad van de ziekte zich vormt, maar de structuren waar de ziekte zich kan uiten.

 

Verder kijken dan de klacht

Wanneer een patiënt in de praktijk komt, zijn daarom twee zaken van wezenlijk belang:

1. Waar uit zich de klacht, welke structuren zijn aangedaan en hoe kunnen we dit helpen te genezen?
2. Waar uit zich de kracht, wat voor type is deze patiënt en hoe komt hij/zij terug in zijn/haar evenwicht?

 

Terug naar de vergelijking in het begin van dit artikel: ons moderne voedsel richt schade aan in ons gestel wanneer de verkeerde brandstof wordt getankt. Wanneer we de Ayurveda modern vertalen, bestaan er drie typen mensen: de diesel, de benzine en de kerosine. Alle richtlijnen die wij westers toepassen op onze voeding zijn analytisch bedacht, maar niet gericht op de afstemming naar het individu. Met andere woorden, aan de pomp-supermarkt krijgen we vooral mengsels van verschillende brandstoffen. Daarmee loopt de motor wel, maar moeizaam, vormt zich roet en zijn de prestaties ondermaats.

  Kijk ook naar het Webinar-20 van het IMC: de principes van de Ayurveda.